In 2020 zette de Europese Commissie zet het licht op groen voor RE/SOURCED. Een Europees project dat mikt op de uitbouw van een circulair en zelfvoorzienend energiesysteem op Transfo, de iconische plek van een oude stroomcentrale in Zwevegem, een multifunctionele en monumentale erfgoedsite van 10 hectare. Lees: het eerste distributienet op gelijkstroom in Vlaanderen, met de steun van Fluvius. Intercommunale Leiedal zou het project in goede banen leiden, in nauwe samenwerking met de projectpartners van de gemeente Zwevegem, de provincie West-Vlaanderen, UGent, Flux50, VITO en REScoop.eu. Het project krijgt een werkingsbudget van 5 miljoen euro, waarvan Europa 4 miljoen financiert. Op 6 juni 2024 werd de hendel van ‘energiewijk van de toekomst’ officieel overgehaald. 

DC-net

Het doel van RE/SOURCED was om Transfo volledig te voeden met lokaal geproduceerde hernieuwbare energie: een slim energienet als orgelpunt van lokale klimaatneutraliteit. De ruggengraat van het systeem is een lokaal elektriciteitsdistributienet op gelijkstroom: een DC backbone. “Met zo’n DC-net bespaar je zowel energie als materiaal, want je krijgt meer capaciteit door dezelfde hoeveelheid kabel,” legt Donal O’Herlihy, expert voor het Europese programma Urban Innovative Actions (UIA) uit. “Het gelijkstroomnet verbindt een aantal hernieuwbare bronnen met energieopslag: van zonnepanelen over verbruik naar batterijen, zonder daarbij energie te verliezen door onnodige omzettingen. Dit is de allereerste toepassing van gelijkstroom voor distributie in Vlaanderen.” 

Bovendien wordt er voor de sturing van het slimme net gebruikgemaakt van artificiële intelligentie: het systeem zal steeds beter weten wanneer de productie zal gebeuren en wanneer verbruik te verwachten is. Via een grote wijkbatterij en sturing van de energievraag zal AI de energiestromen optimaliseren. Denk hierbij aan flexibel laden van elektrische wagens. Daarnaast voorziet RE/SOURCED ook een educatief parcours voor burgers, scholen en lokale besturen, en een trainingspakket voor professionals. 

“Als UIA-expert ben ik sinds april 2021 betrokken bij het project en heb zo kunnen ervaren dat Leiedal hier samen met de projectpartners bakens hebben verzet,” vult Donal aan. “Er is zeker een moment geweest waarop ik vreesde dat het project niet zou slagen. Vanwege de complexiteit, gecombineerd met de COVID-19-crisis en de oorlog in Oekraïne. Een dikke pluim op de hoed van het consortium dus.” 

Proeftuin van pioniers

De vonk sloeg niet bij de eerste draai over: de initiële implementatie van dit vernieuwende concept bleek een uitdaging. Het project testte of een aanpak via een dossier ‘regelluwe zone’ mogelijk was. Moeilijk haalbaar in de praktijk, zo bleek, en dus maakten Leiedal en Fluvius uiteindelijk een samenwerkingsovereenkomst op om het DC-net op Transfo voor vijf jaar op te nemen als een proeftuinproject. Fluvius stond in voor de installatie en het onderhoud ervan. 

Het slimme netwerk of smart grid is zo opgebouwd dat de DC-ruggengraat slechts op één punt gekoppeld wordt aan het openbare wisselstroomnet, via centrale AC/DC-omvormers. Om zoveel mogelijk elektriciteit ter plaatse te verbruiken, moeten er voldoende verbruikers op de backbone worden aangesloten. De grootste verbruiker is vandaag het laadpark voor elektrische voertuigen, dat voorlopig uit 16 AC-laadpalen en één snellader bestaat. De elektriciteit wordt opgewekt door drie PV-installaties - de meeste van die zonnepanelen liggen bovenop de parking - en een gecombineerde warmtekrachtkoppeling (WKK) met elektriciteitsopslag. Om zoveel mogelijk elektriciteit rechtstreeks te kunnen verbruiken, werd geïnvesteerd in een tweedehands batterijsysteem, dat een plaats heeft gekregen in de voormalige koelwaterreservoirs op Transfo. 

Circulair circuit

De groei van zulke hernieuwbare energiesystemen, opslagsystemen en smart grids kan alleen maar toegejuicht worden, al zorgen ze ook voor een hogere vraag naar grondstoffen zoals staal, koper, kobalt, aluminium en lithium. Een uitdaging voor de energietransitie is dan ook om investeringen in hernieuwbare energie duurzamer te maken, gebaseerd op de principes van de circulaire economie. Binnen RE/SOURCED hebben de partners er hard op ingezet om hernieuwbare-energiesystemen zo circulair mogelijk te maken. Het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO) heeft onder andere een uitgebreide materialendatabank opgemaakt van het volledige smartgridsysteem op Transfo. Zo weten we perfect welke kostbare grondstoffen er aanwezig zijn, wat hergebruik en recyclage eenvoudiger maakt. 

“RE/SOURCED is een knap innovatief project dat focust op hernieuwbare energie en circulariteit. Dat onroerend erfgoed hierbij herbestemd wordt, past volledig in de filosofie van circulariteit. Een match made in heaven dus! De Transfosite in Zwevegem is een unieke industriële erfgoedsite in Vlaanderen. Het is niet gemakkelijk om een site van dit kaliber te herbestemmen. Ik ben dan ook bijzonder verheugd dat een uitstekende samenwerking tussen Intercommunale Leiedal, de gemeente Zwevegem, de provincie West-Vlaanderen en mijn administratie Onroerend Erfgoed tot dit prachtige resultaat heeft geleid. Een waar huzarenstukje waar ik alle partners graag voor wil bedanken.”, aldus de minister van onroerend erfgoed. “Vanuit Vlaanderen geven we dan ook graag financiële ondersteuning voor de herbestemming van deze omvangrijke site. Via een meerjarensubsidie konden de initiatiefnemers deze legislatuur rekenen op een premie van 3.173.990,67 euro.” 

In het project RE/SOURCED komen inderdaad heel wat thematieken samen. Naast de aanleg van een circulair smart grid en de erfgoedcomponent koesterden de partners ook de ambitie om de kennis en faciliteiten, afkomstig uit het project, beschikbaar te stellen aan burgers, scholen, verenigingen, geïnteresseerden en het professionele veld. De provincie West-Vlaanderen nam daarom de uitbouw en het beheer van het belevingsparcours Transfo Energiek onder haar vleugels. Dat parcours werd al in september 2023 ingehuldigd en bestaat uit een indoor infocenter met o.a. interactieve installaties, open voor alle bezoekers op Transfo. Outdoor zien we speelse installaties zoals een vloer die oplicht als je erop danst en een schommel die je energie meet. Flux50 heeft zijn schouders dan weer onder de realisatie van een DC-dockingstation gezet. Dat is een soort stopcontact op gelijkstroom waar bedrijven en onderzoeksinstellingen nieuwe types van opslag en productie kunnen uittesten. Transfo is op zich een proeftuin, maar zet tegelijk de deuren open voor innovatieve bedrijven om mee te testen en te valoriseren.